Οι Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας (τακτικές και έκτακτες)
Ιερές Aκολουθίες λέγονται οι τελετές ή οι προσευχές της Εκκλησίας μας, που γίνονται για τη δόξα του Θεού αλλά και για τη δική μας ωφέλεια. Λέγονται Ακολουθίες γιατί όσα γίνονται σε αυτές δεν είναι τυχαία, αλλά ακολουθούν ένα ορισμένο τρόπο και γίνονται σε ορισμένο χρόνο. Με τις Ιερές Ακολουθίες υμνούμε τον Θεό και δεχόμαστε την χάρη Του. Γι΄ αυτό και συμμετέχουμε σε αυτές με ευλάβεια, προσοχή και προσευχή ! Έχουμε Ιερές Ακολουθίες: α) τις τακτικές και β) τις έκτακτες.
Τακτικές λέγονται οι Ακολουθίες που γίνονται σε ορισμένο χρόνο και αποβλέπουν, συνήθως, να προετοιμάσουν τους πιστούς για τη Θεία Λειτουργία. Αυτές είναι ο Εσπερινός, το Μεσονυκτικό, ο Όρθρος, και οι Ώρες. Α) Ο Εσπερινός, ο μικρός και ο μεγάλος Εσπερινός, ανάλογα με την εορτή που ακολουθεί. Λέγεται Εσπερινός γιατί γίνεται το εσπέρας, δηλαδή προς το βράδυ. Η δύση του ηλίου αποτελούσε τη λήξη της ημέρας και την αρχή της επόμενης. Αρχίζει με το «Ευλογητός ο Θεός…», ακολουθούν τροπάρια, αιτήσεις από τον Ιερέα, το «Φως ιλαρόν…» και τελειώνει με το «Νυν απολύεις τον δούλον σου δέσποτα...», το απολυτίκιο και την απόλυση με το «Δι΄ ευχών». Β) Το Μεσονυκτικό, σήμερα τελείται συνήθως στα Μοναστήρια, και γίνεται «εν τω μέσω της νυκτός». Περιλαμβάνει τροπάρια, ψαλμούς, ύμνους και ευχαριστήριες ευχές προς τον Θεό, που μας αξιώνει να δούμε το φως την νέας ημέρας. Διακρίνεται σε μεσονυκτικό της Κυριακής, του Σαββάτου, και της Σαρακοστής και του Πάσχα. Γ) Ο Όρθρος. Μετά το Μεσονυκτικό ακολουθεί η Ακολουθία του Όρθρου, που περιλαμβάνει ψαλμούς, τροπάρια και ύμνους και αναφέρονται κυρίως στο εορταζόμενο άγιο της ημέρας ή της εορτής, αλλά και ύμνους προς τον Θεό και την Θεοτόκο. Έχουμε τον Όρθρο της Κυριακής, του Σαββάτου, της εορτής, της Σαρακοστής. Μετά το τέλος του Όρθρου, ακολουθεί η Θ. Λειτουργία που είναι και αυτή τακτική Ακολουθία και το Μυστήριο των Μυστηρίων. Δ) Οι Ώρες, είναι Ακολουθίες που γίνονται σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα της ημέρας. Η πρώτη (Α΄) Ώρα γίνεται με το τέλος της Ακολουθίας του Όρθρου, η Τρίτη (Γ΄) Ώρα γύρω στις 9 το πρωί, η έκτη (Στ΄) Ώρα γύρω στις 12 το μεσημέρι και η ενάτη (Θ΄) Ώρα πριν τον Εσπερινό της επόμενης ημέρας, περίπου στις 3 το απόγευμα. Είναι κατά βάσιν ψαλμοί και τροπάρια, που αναφέρονται στα γεγονότα του Πάθους του Κυρίου μας: «Κύριε ο το πανάγιόν σου πνεύμα εν τη Τρίτη ώρα τοις Αποστόλοις σου καταπέμψας...», «Ο εν έκτη ημέρα τε και ώρα τω Σταυρώ προσηλώσας...», «Ο εν τη ενάτη ώρα δι ημάς σαρκί του θανάτου γευσάμενος...». Υπάρχουν και οι Μεγάλες και Βασιλικές Ώρες, οι οποίες ψάλλονται κατά την παραμονή των Χριστουγέννων, την παραμονή των Θεοφανείων και τη Μ. Παρασκευή. Είναι Ακολουθίες οι οποίες αναφέρονται στον Βασιλέα Χριστό, και επιπλέον σε αυτές –κατά το βυζάντιο- ήταν παρών και ο βασιλέας, εξ ου και Βασιλικές. Αναφέρονται, με ιδιαίτερα τροπάρια και ψαλμούς, περισσότερο στα μεγάλα γεγονότα της ημέρας, που τελούνται από την Εκκλησία μας με κατάνυξη και μεγαλοπρέπεια.
Μαζί με όλες αυτές τις τακτικές ιερές Ακολουθίες που προαναφέραμε, υπάρχουν στη λατρεία της Εκκλησίας μας και οι έκτακτες. Έκτακτες ονομάζονται οι Ακολουθίες που γίνονται σε ειδικές περιστάσεις ή όταν το ζητήσουν οι πιστοί. Αυτές είναι: τα ιερά Μυστήρια, τα Εγκαίνια του Ναού, οι Παρακλητικοί Κανόνες, ο μικρός η μεγάλος Αγιασμός, η νεκρώσιμος Ακολουθία, αλλά και ένα ακόμα πλήθος περιστασιακών ακολουθιών. α) Ακολουθία των Εγκαινίων Ιερού Ναού. Όπως οι Χριστιανοί αφιερώνονται στον Θεό με το Βάπτισμα, έτσι και οι Ιεροί Ναοί αφιερώνονται στον Θεό με την Ακολουθία των Εγκαινίων. Μετά την Ακολουθία του Όρθρου ο Επίσκοπος, μαζί με τους Ιερείς και τους πιστούς, λιτανεύει τα Άγια Λείψανα τρεις φορές γύρω από τον Ναό. Κατόπιν, με πολλή ευλάβεια, τα τοποθετεί μέσα στην Αγία τράπεζα, σε ειδικά κατασκευασμένη θέση. Ύστερα πλένουν την Αγία Τράπεζα με χλιαρό νερό και κερομαστίχα, τη σφραγίζουν με μύρο, την ντύνουν με τα καλύμματα και την καθαγιάζουν με την πανηγυρική Θεία λειτουργία. Κατά την Ακολουθία των Εγκαινίων γίνεται και η «καθιέρωσις», ο αγιασμός δηλαδή, των Αντιμηνσίων. Αντιμήνσιο (αντί-mensa, που σημαίνει στα λατινικά τραπέζι) είναι τα υφάσματα εκείνα στα οποία απεικονίζεται το Πάθος του Κυρίου, και κάθε Ιερέας τελεί μόνο πάνω σε αυτό τη Θεία Λειτουργία. Η Ακολουθία των Εγκαινίων θα μας μείνει αξέχαστη, αν έχουμε την ευκαιρία να την παρακολουθήσουμε. β) Ακολουθία του Αγιασμού. Ο Αγιασμός, που τελείται από τον Ιερέα στον Ναό ή και εκτός του Ναού, διακρίνεται σε μικρό και σε μεγάλο Αγιασμό. Ο Μικρός Αγιασμός γίνεται στο Ναό αλλά και στα σπίτια κάθε πρώτη του μήνα, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, π.χ. στην αρχή της σχολικής χρονιάς, σε θεμέλια σπιτιών, σε αγιασμό καταστημάτων, ιδρυμάτων κ.ά. Ο Μεγάλος αγιασμός τελείται την ημέρα των Θεοφανείων, την παραμονή των Θεοφανείων και κάθε φορά που τελείται το Μυστήριο του Βαπτίσματος. Έχει περισσότερες Ευχές («λόγια»), για αυτό και ονομάζεται μεγάλος, σε διάκριση με τον μικρό Αγιασμό. γ) Παρακλητικός Κανόνας. Η Εκκλησία μας με πολλά μέσα παρηγορεί και ησυχάζει τις ψυχές μας στις δύσκολες περιστάσεις της ζωής μας. Ένα από αυτά είναι ο Παρακλητικός κανόνας, η «Παράκληση». Η Παράκληση, μικρή και μεγάλη, περιέχει ύμνους, που απευθύνονται κατ΄ εξοχήν στην Κυρία Θεοτόκο. Η μικρή Παράκληση ψάλλεται σε κάθε δύσκολη περίσταση. Με αυτή παρακαλούμε τη Θεοτόκο και όλους τους Αγίους να μεσιτεύσουν στον Θεό για τη σωτηρία μας και την απαλλαγή μας από τις διάφορες δοκιμασίες της ζωής. Η μεγάλη Παράκληση ψάλλεται το Δεκαπενταύγουστο, εναλλάξ με την μικρή. Λέγεται μεγάλη γιατί έχει σχέση με την μεγάλη Θεομητορική εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. δ) Νεκρώσιμη Ακολουθία (κηδεία). Η Εκκλησία μας παρακολουθεί τον πιστό σε ολόκληρη τη ζωή του και με την νεκρώσιμη ακολουθία τον κατευοδώνει στην αιωνιότητα. Η νεκρώσιμη Ακολουθία αποτελεί προσευχή για την ψυχή του νεκρού, αλλά και διδασκαλία για όσους βρίσκονται ακόμη στη ζωή. Αποτελείται από χαρακτηριστικά τροπάρια του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, τους Μακαρισμούς, τον Απόστολο, το Ευαγγέλιο, την Ευχή για τον κεκοιμημένο. Η Εκκλησία μας πάντοτε μας θυμίζει ότι θα αναστηθούμε και ότι θα ζήσουμε αιώνια μαζί με τους προσφιλείς μας νεκρούς και τον αναστημένο μας Κύριο Ιησού Χριστό. Έκτακτες ακολουθίες είναι και: Το «Τρισάγιο», σύντομη προσευχή για τον κεκοιμημένο, που γίνεται στο κοιμητήριο (στον τάφο του νεκρού) ή στον ιερό Ναό. Το Μνημόσυνο, επίσης προσευχή της ενορίας για την ανάπαυση της ψυχής του νεκρού, στις 40 μέρες, στον ένα χρόνο και στα τρία χρόνια από το θάνατό του. Οι ειδικές Ευχές της Εκκλησίας για την ευλόγηση των απαρχών του καλοκαιριού (των σταφυλιών δηλαδή, κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου), των Βαϊων, των αυγών του Πάσχα, της Φανουρόπιτας. Επίσης η Αρτοκλασία, η ευχή της Βασκανίας, οι ιερές Λιτανείες κ.ά.
Προσευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο
Πανάμωμε Κόρη και Δέσποινα, προς Σε καταφεύγομεν οι αμαρτωλοί δούλοι σου· κλίνομεν το γόνυ της ψυχής και του σώματος και θερμώς Σε παρακαλούμεν να επιβλέψης διά τον λαόν Σου, όπου τώρα αγωνίζεται διά να κρατήση τις παραδόσεις της αμώμου Ορθοδόξου πίστεώς μας. Εσύ, Υπεραγία Θεοτόκε, ως καθαρωτέρα και αυτών των Αγγελικών Δυνάμεων, εγνώρισες και αγάπησες τον Υιόν και Θεόν Σου περισσότερον από κάθε άλλην λογικήν ύπαρξιν, διά τούτο και όλη η ζωή Σου ήταν μια προσευχή. Και τώρα δέεσαι συνεχώς διά τα παιδιά Σου και δι’ όλον το ανθρώπινον γένος. Χωρίς τις ιδικές Σου πρεσβείες δεν θα μπορούσε να κρατηθή αυτός ο κόσμος που ζούμε σήμερα.
Πανάχραντε Κόρη, εσένα είδε ο Ιωάννης εις την Αποκάλυψιν, ως γυναίκα περιβεβλημένην τον ήλιον. Και Σου εδόθησαν δύο πτερά του αετού του Μεγάλου, του Χριστού, διά να πετάς πάντα ελεύθερη. Εσύ είσαι η ωραία και αγαπημένη Νύμφη του Χριστού και δεν έχεις κανένα ψεγάδι επάνω Σου. Διά τούτο λέγει προς Σε ο Νυμφίος Χριστός: «Ὅλη καλή εἶ, πλησίον μου, καί μῶμος οὐκ ἔστιν ἐν σοί» (Άσμα δ’ 7). Αυτόν τον έπαινον Σου απευθύνει ο Νυμφίος Σου και συνεχίζει: «ὀσμή ἱματίων σου ὑπέρ πάντα τά ἀρώματα» (Άσμα δ’ 10).
Μοσχοβολάς με την ποικιλία των αρετών και η ζωή Σου εφάνηκε εις τον Χριστόν ως ευωδία, που ξεπερνά όλα τα αρώματα.
Παναγία Μητέρα μας, ο Θεός και Πατέρας μας Σε ετίμησε με μεγαλύτερα χαρίσματα από όλους τους ανθρώπους, ούτως ώστε να ζης με αυτόν τον τρόπον της ζωής. Έζησες αυτήν την θαυμαστήν ζωήν, χρησιμοποιώντας όλα τα όπλα που έδωσε ο Θεός εις όλους τους ανθρώπους.
Εσύ, καθαρωτάτη Νύμφη του Χριστού, κατενίκησες την αμαρτίαν, διά να συμβάλης στο να απαλλαγή το ανθρώπινο γένος από την αμαρτίαν. Διετήρησες όλο το κάλλος που εδόθηκε εις την ανθρωπίνην φύσιν και έγινες πρότυπο εις όλους τους ανθρώπους.
Βοήθησέ μας, να διατηρούμε το σώμα μας καθαρό από σαρκικές αμαρτίες. Να έχωμεν νουν και ψυχή καθαρή διά να αποστρέφωνται τους πονηρούς και εμπαθείς λογισμούς. Έτσι θα γίνη το σώμα μας ναός καθαρός και θα επισκιάζη εις αυτό η Χάρις του Παναγίου Πνεύματος. Τότε και η προσευχή μας θα αναβρύη ως μια συνεχής πηγή, το ύδωρ το αλλόμενον, την Χάριν του Αγίου Πνεύματος, η οποία θα διαποτίζη όλην την ύπαρξίν μας, διά να αναπέμπη ύμνους ευχαριστίας και δοξολογίας προς την Αγίαν Τριάδα.
Πρόσδεξαι, Άγιε Κύριε, την δέησίν μας αυτήν και διατήρησε το σώμα μας αγνόν, τον νουν μας άγρυπνον φρουρόν και την ψυχή μας φωτεινόν παλάτιον, διά να Σε αγαπούμε ειλικρινά και να ευχώμεθα αδιαλείπτως, σεπταίς λιταίς της Τεκούσης Σε Θεοτόκου Μαρίας και των Οσίων Αγιορειτών Πατέρων. Αμήν.
+Μοναχός Μαρκέλος Καρακαλινός
Οι Χαιρετισμοί της Υπεραγίας Θεοτόκου
Απολυτίκιον
Το προσταχθέν μυστικώς λαβών έν γνώσει, εν τή σκηνή του Ιωσήφ σπουδή επέστη, ο ασώματος λέγων τή Απειρογάμω. Ο κλίνας τή καταβάσει τους ουρανούς, χωρείται αναλλοιώτως όλος εν σοι· ον καί βλέπων εν μήτρα σου, λαβόντα δούλου μορφήν, εξίσταμαι κραυγάζειν σοι· Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Άγγελος πρωτοστάτης, ουρανόθεν επέμφθη, ειπείν τή Θεοτόκω το Χαίρε· (εκ γ') καί συν τή ασωμάτω φωνή, σωματούμενόν σε θεωρών Κύριε, εξίστατο καί ίστατο, κραυγάζων πρός αυτήν τοιαύτα· χαίρε δι ης η χαρά εκλάμψει χαίρε δι' ης η αρά εκλείψει χαίρε του πεσόντος Αδάμ η ανάκλησις χαίρε των δακρύων της Εύας η λύτρωσις χαίρε ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς χαίρε βάθος δυσθεώρητον καί Αγγέλων οφθαλμοίς χαίρε ότι υπάρχεις Βασιλέως καθέδρα χαίρε ότι βαστάζεις τόν βαστάζοντα πάντα χαίρε γαστήρ ενθέου σαρκώσεως χαίρε δι' ης νεουργήται η κτίσις χαίρε δι' ής βρεφουργείται ο Κτίστης Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Βλέπουσα η Αγία, εαυτήν εν αγνεία, φησί τω Γραβριήλ θαρσαλέως· το παράδοξόν σου της φωνής, δυσπαράδεκτόν μου τή ψυχή φαίνεται· ασπόρου γαρ συλλήψεως, τήν κύησιν πώς λέγεις κράζειν· Αλληλούϊα.
Γνώσιν άγνωστον γνώναι, η Παρθένος ζητούσα, εβόησε πρός τόν λειτουργούντα· εκ λαγόνων αγνών, Υιόν πώς εστι τεχθήναι δυνατόν; λέξον μοι· πρός ην εκείνος έφησεν εν φόβω, πλην κραυγάζων ούτω· χαίρε βουλής απορρήτου μύστις χαίρε σιγής δεομένων πίστις χαίρε των θαυμάτων Χριστού το προοίμιον χαίρε των δογμάτων αυτού το κεφάλαιον χαίρε κλίμαξ επουράνιε δι' ής κατέβει κατέβη ο Θεός χαίρε γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης πρός ουρανόν χαίρε το των Αγγέλων πολυθρύλητον θαύμα χαίρε το των δαιμόνων πολυθρήνητων τραύμα χαίρε το φώς μηδένα διδάξασα χαίρε σοφών υπερβαίνουσα γνώσιν χαίρε πιστών καταυγάζουσα φρένας Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Δύναμις του Υψίστου, επεσκίασε τότε, πρός σύλληψιν τή Απειρογάμω· καί τήν εύκαρπον ταύτης νηδύν, ως αγρόν υπέδειξεν ηδύν άπασι, τοις θέλουσι θερίζειν σωτηρίαν, εν τω ψάλλειν ούτως· Αλληλούϊα.
Έχουσα θεοδόχον η Παρθένος τήν μήτραν, ανέδραμε πρός τήν Ελισάβετ, το δε βρέφος εκείνης ευθύς, επιγνόν τόν ταύτης ασπασμόν, έχαιρε! Καί άλμασιν ως άσμασιν, εβόα πρός τήν Θεοτόκον.· χαίρε βλαστού αμαράντου κτήμα χαίρε γεωργόν γεωργούσα Φιλάνθρωπον χαίρε φυτουργόν της ζωής ημών φύουσα χαίρε άρουρα βλαστάνουσα ευφορίαν οιοκτιρμών χαίρε τράπεζα βαστάζουσα ευθηνίαν ιλασμών χαίρε ότι λειμώνα της τρυφής αναθάλλεις χαίρε ότι λιμένα των ψυχών ετοιμάζεις χαίρε δεκτόν πρεσβείας θυμίαμα χαίρε παντός του κόσμου εξίλασμα χαίρε Θεού πρός θνητούς ευδοκία χαίρε θνητών προς Θεόν παρρησία Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ζάλην ένδοθεν έχων, λογισμών αμφιβόλων, ο σώφρων Ιωσήφ εταράχθη, πρός τήν άγαμόν σε θεωρών, καί κλεψίγαμον υπονοών άμεμπτε· μαθών σε σου τήν σύλληψιν εκ Πνεύματος Αγίου έφη· Αλληλούϊα.
Ήκουσαν οι Ποιμένες, των Αγγέλων υμνούντων, τήν ένσαρκον Χριστού παρουσίαν· καί δραμόντες ως πρός ποιμένα, θεωρούσι τούτον ως αμνός άμωμον, εν τη γαστρί Μαρίας βοσκηθέντα, ην υμνούντες είπον· χαίρε αμνού καί Ποιμένος Μήτηρ χαίρε αυλή λογικών προβάτων χαίρε αοράτων εχθρών αμυντήριον χαίρε Παραδείσου θυρών ανοικτήριον χαίρε ότι τα ουράνια συναγάλλεται τή γη χαίρε ότι τα επίγεια συγχορεύει ουρανοίς χαίρε των Αποστόλων το ασίγητον στόμα χαίρε των Αθλοφόρων το ανίκητον θάρσος χαίρε στερρόν της πίστεως έρισμα χαίρε λαμπρόν της χάριτος γνώρισμα χαίρε δι ης εγυμνώθη ο Άδης χαίρε δι ης ενεδύθημεν δόξαν Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Φωτοδόχον λαμπάδα, τοις εν σκότει φανείσαν, ορώμεν τήν αγίαν Παρθένον· το γάρ άϋλον άπτουσα φως, οδηγεί πρός γνώσιν θεϊκήν άπαντας, αυγή τόν νουν φωτίζουσα, κραυγή δε τιμωμένη ταύτα· χαίρε ακτίς νοητού ηλίου χαίρε βολίς του αδύτου φέγγους χαίρε αστραπή τας ψυχάς καταλάμπουσα χαίρε ως βροντή τους εχθρούς καταπλήττουσα χαίρε ότι τόν πολύφωτον ανατέλλεις φωτισμόν χαίρε ότι το πολύρρυτον αναβλύζεις ποταμόν χαίρε της κολυμβύθρας ζωγραφούσα τόν ρύπον χαίρε λουτήρ εκπλύνων συνείδησιν χαίρε κρατήρ κιρνών αγαλλίασιν χαίρε οσμή της Χριστού ευωδίας χαίρε ζωή μυστικής ευωχίας Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Χάριν δούναι θελήσας, οφλημάτων αρχαίας, ο πάντων χρεωλύτης ανθρώπων, επεδήμησε δι εαυτού, πρός τους αποδήμους της αυτού χάριτος· καί σχίσας το χειρόγραφον, ακούει παρά πάντων ούτως· Αλληλούϊα.
Ψάλλοντές σου τόν τόκον, ανυμνούμεν σε πάντες, ως έμψυχον ναόν Θεοτόκε· εν τή ση γαρ οικήσας γαστρί, ο συνέχων πάντα τή χειρί Κύριος ηγίασεν, εδόξασεν, εδίδαξεν βοάν σοι πάντας· χαίρε σκηνή του Θεού καί Λόγου χαίρε αγία αγίων μείζων χαίρε κιβωτέ χρυσωθείσα τω Πνεύματι χαίρε θησαυρέ της ζωής αδαπάνητε χαίρε τίμιον διάδημα βασιλέων ευσεβών χαίρε καύχημα σεβάσμιον ιερέων ευλαβών χαίρε της Εκκλησίας ο ασάλευτος πύργος χαίρε της βασιλείας το απόρθητον τείχος χαίρε δι ης εγείρονται τρόπαια χαίρε δι ης εχθροί καταπίπτουσι χαίρε χρωτός του εμού θεραπεία χαίρε ψυχής της εμής σωτηρία Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ώ πανύμνητε Μήτερ, η τεκούσα τόν πάντων Αγίων αγιώτατον Λόγον (εκ γ') δεξαμένη τήν νυν προσφοράν, από πάσης ρύσαι συμφοράς άπαντας· καί της μελλούσης κολάσεως, τους συμβοώντας· Αλληλούϊα.
Κοντάκιον Ήχος πλ. δ'. Τή υπερμάχω. Τή υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια Ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια Αναγράφω σοι η πόλις σου Θεοτόκε. Αλλ' ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον Εκ παντίων μέ κινδύνων ελευθέρωσον Ίνα κράζω σοι· Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.